پلاک دنداني يکي از شايع‌ترين علل پوسيدگي دندان و بيماري‌هاي لثه به شمار مي‌رود. اين پلاک‌ها به صورت لايه‌هاي نازک و غالباً بي‌رنگي از باکتري‌ها هستند که به روي سطح دندان‌ها مي‌چسبند و با شستشوي با آب هم از بين نمي‌روند. انباشته شدن پلاک‌هاي دنداني در اطراف و حاشيه لثه‌ها منجر به توسعه بيماري‌هاي خفيف لثه با نام ژنژيويت در اغلب افراد مي‌شود.جرم و پلاک دندانی در بروز پوسيدگي دندان نيز نقش دارند. هنگامي که شما غذاهاي شيرين و حاوي قند مي‌خوريد، باکتري‌هاي موجود در پلاک‌هاي دنداني، اين ذرات قند را تجزيه کرده و از آن اسيد توليد مي‌کنند. سپس اين مواد اسيدي سطح ميناي دندان در ناحيه زير پلاک‌ها را حل کرده و باعث پوسيدگي (حفره) دندان‌ها مي‌شود.
پلاک دنداني چيست؟
پلاک دنداني ماده چسبنده‌اي است که به دليل قرار گرفتن دندان در معرض باکتري‌ها و ذرات باقيمانده غذا بر روي سطح دندان‌ها تشکيل مي‌شود. متأسفانه پلاک دنداني مي‌تواند مشکلات متعددي از قبيل پوسيدگي دندان و بيماري‌هاي لثه را در افرادي با هر سن و سال و از جمله در کودکان به دنبال داشته باشد. بنابراين يادگيري نحوه صحيح تميز کردن پلاک‌ها و رعايت بهداشت دهان و دندان در کودکان اهميت بسيار زيادي دارد تا به اين ترتيب کودک بتواند در آينده و تا پايان عمر نيز هميشه عادت‌هاي سالم در مراقبت از دهان و دندان خود را حفظ کند و دندان‌هاي زيبا و سالمي داشته باشد.
پلاک دنداني و تأثير آن بر سلامت دندان‌هاي کودک شما
پلاک به طور مداوم در خال تشکيل شدن بر روي سطح دندان‌هاي کوک شما هستند. به فاصل کوتاهي بعد از آنکه کودک شما غذاهاي يا نوشيدني‌هاي حاوي قند يا نشاسته مي‌خورد، باکتري‌ها شروع به آزاد کردن مواد اسيدي و از بين بردن بافت ميناي دندان مي‌کنند.
پلاک دنداني به قدري چسبنده و به اصطلاح، سمج است که مواد اسيدي را در تماس مداوم با سطح دندان‌هاي کودک نگه مي‌دارد و باعث تخريب بافت ميناي دندان و نهايتاً بروز پوسيدگي دندان مي‌شود.
تشکيل پلاک مي‌تواند منجر به بروز بيماري‌هاي لثه نيز بشود. بيماري لثه در ابتدا به حالت ژنژيويت است که باعث حساس و متورم شدن لثه‌ها و گاهي اوقات خونريزي لثه مي‌شود. اما در صورتي که پيشرفت کند مي‌تواند به بيماري‌هاي شديد لثه يا اصطلاحاً بيماري‌هاي پريودنتال تبديل شود. در اين صورت، بافت لثه از روي سطح دندان‌ها تحليل مي‌رود و باکتري‌ها مي‌توانند تا عمق لايه‌هاي زيرين ساختار دندان هم نفوذ کرده و به استخوان‌هاي حمايت‌کننده از دندان هم آسيب وارد کنند.
جرم دندان چيست؟
جرم دندان که با عنوان تارتار نيز شناخته مي‌شود، در اصل پلاک‌هاي دنداني هستند که به مدت طولاني بر روي سطح دندان‌هاي شما سخت و چسبنده شده‌اند. جرم دندان ممکن است در محل خط لثه و يا در زير آن هم شکل بگيرد و باعث حساسيت و آسيب‌ديدگي لثه‌ها شود. با تشکيل جرم بر روي دندان، سطح بزرگتر و مساعدتري هم براي رشد باکتري‌هاي بيماري‌زا و سطح چسبنده‌تري براي چسبيدن آنها به دندان فراهم مي‌شود و اين منجر به بيماري‌هاي خطرناک‌تري از قبيل پوسيدگي دندان و بيماري‌هاي شديد لثه خواهد شد.
جرم دندان نه تنها تهديدي براي سلامتي دندان‌ها و لثه‌هاي شما محسوب مي‌شود، بلکه مي‌تواند از نظر زيبايي ظاهري هم مشکلات زيادي را براي شما ايجاد نمايد. زيرا جرم دندان، ساختار بسيار متخلخل و نفوذپذيري دارد که لکه‌ها و مواد رنگي را به راحتي به خود جذب مي‌کند. بنابراين اگر شما زياد قهوه و چايي مي‌خوريد و يا اگر احتمالاً سيگاري هستيد، تميز کردن پلاک‌ها و جلوگيري از تشکيل جرم دندان براي شما اهميت بسيار بيشتر از معمول دارد.
چگونه مي‌توان تشکيل جرم بر روي دندان‌هاي کودک را تشخيص داد؟
بر خلاف پلاک دنداني که از يک لايه نازک و بدون رنگ از باکتري‌ها تشکيل شده است، جرم دندان يک رسوب معدني است که به راحتي بر روي سطح دندان و دقيقاً در بالاي خط لثه قابل ديده شدن است. شايع‌ترين نشانه جرم دندان، ايجاد رنگ زرد يا قهوه‌اي بر روي سطح دندان‌ها يا لثه است. اما مطمئن‌ترين راه براي تشخيص قطعي جرم دندان – و از بين بردن آن – مراجعه به يک دندانپزشک است.
جرم دندان چه تأثيري بر دندان‌ها و لثه‌ها دارد؟
وجود جرم بر روي دندان‌هاي کودک باعث مي‌شود که او نتواند آنگونه که بايد و شايد دندان‌هاي خود را مسواک بزند يا با نخ دندان تميز کند. در نتيجه مي‌تواند باعث پوسيدگي و حفره‌هاي دنداني شود.
هر نوع جرم دندان که بر روي خط لثه تشکيل مي‌شود مي‌تواند براي کودک شما بد باشد. زيرا باکتري‌هايي که در اين جرم‌ها تجمع مي‌کنند مي‌توانند به لثه‌هاي کودک صدمه بزنند و باعث حساس و متورم شدن آنها شوند. به مرور زمان اين شرايط پيشرفت مي‌کند و مي‌تواند بيماري‌هاي شديد لثه را به وجود آورد.
به خفيف‌ترين نوع بيماري لثه، ژنژيويت گفته مي‌شود. اين بيماري معمولاً با مسواک زدن و کشيدن نخ دندان به شکل صحيح، استفاده از دهان‌شويه‌هاي ضدعفوني کننده و جرم گیری و تميز کردن دندان‌ها به طور منظم توسط دندانپزشک ، قابل درمان است و علائم آن برگشت‌پذير خواهد بود.
اگر ژنژيويت به موقع درمان نشود، به حدي پيشرفت مي‌کند که پاکت‌هاي عميقي در فاصله بين لثه‌ها و دندان‌ها شکل مي‌گيرد و باکتري‌هاي بيماري‌زا در آن انباشته شده و باعث ايجاد عفونت مي‌شوند. اين شرايط را اصطلاحاً پريودنتيت يا التهاب لثه مي‌گويند. در اين شرايط، سيستم ايمني بدن کودک يک سري مواد شيميايي را به محل التهاب مي‌فرستد تا با عفونت ايجاد شده در آنجا مبارزه کنند. اين مواد شيميايي با باکتري‌ها و ترشحات آنها ترکيب مي‌شوند و از ترکيب آنها ماده مخربي به وجود مي‌آيد که به استخوان‌ها و بافت‌هايي که دندان‌هاي کودک را در جاي خود محکم نگه داشته‌اند، آسيب شديد وارد مي‌کند. نتايج بعضي از تحقيقات هم نشان داده است که بين باکتري‌هاي عامل بيماري‌هاي لثه با بيماري‌هاي قلبي و ساير بيماري‌هاي خطرناک ديگر نيز ارتباط وجود دارد.
جرم‌گيري و تميز کردن دندان‌ها
تميز کردن حرفه‌اي دندان‌ها (پروفيلاکسي دنداني) اصل و اساس پيشگيري از بيماري‌هاي لثه و پوسيدگي دندان‌هاست. اقداماتي که تيم متخصصين ما در مرکز تخصصي اطفال و ارتودنسي کودکان دکتر قريشي جهت تميز کردن دندان‌ها انجام مي‌دهند، عبارت است از:
- حذف پلاک از روي دندان‌ها. پلاک يک ماده چسبنده است که در اثر ترکيب ذرات غذا، بزاق و باکتري‌ها در دهان تشکيل مي‌شود. پلاک به سطح دندان‌ها مي‌چسبد و باعث پوسيدگي دندان و بيماري‌هاي لثه مي‌شود.
- حذف جرم (تارتار) از روي خط لثه. به پلاک‌هاي سخت‌شده که بر روي سطح دندان‌ها انباشته شده و برداستن آنها خيلي سخت شده است، جرم دندان گفته مي‌شود (جرم دندان در صورتي که در زير خط لثه باشد، نشانه‌اي از بيماري لثه است و بايد به روش ديگري حذف شود).
- صيقل‌دهي و حذف لکه‌ها از روي دندان‌ها.
نکات مهم در رابطه با جرم‌گيري دندان‌ها
مرحله 1
به کودک خود ياد بدهيد که روزي دو بار، بعد از صبحانه و قبل از رفتن به رختخواب، دندان‌هاي خود را مسواک بزند. مسواک زدن دندان‌ها به طور منظم موجب مي‌شود که پلاک‌ها و موادي که باعث بيماري‌هاي شديدتر لثه و دندان مي‌شوند، قبل از آنکه چنين مشکلاتي ايجاد کنند از روي سطح دندان‌ها تميز شوند. براي کودک از يک خمير دندان استاندارد و مخصوص کودکان استفاده کنيد تا از مشکلاتي که ممکن است در اثر بلعيدن کف خميردندان مخصوص بزرگسالان براي او ايجاد شود، جلوگيري گردد.
مرحله 2
شيوه صحيح مسواک زدن را به کودک خود بياموزيد تا بتواند پلاک‌هاي دنداني را هر چه بيشتر و بهتر از روي دندان‌هاي خود تميز کند. مسواک را با زاويه 45 درجه بر روي خط لثه يا همان محل اتصال دندان به لثه بگذاريد و به آرامي و به صورت چرخشي بر روي سطح همه دندان‌ها اعم از دندان‌هاي جلو و عقب دهان بکشيد. يک تايمر زنگ‌دار براي کودک بگذاريد تا به او ياد بدهيد که حداقل دو تا سه دقيقه دندان‌هايش را مسواک بزند.
مرحله 3
به کودک ياد بدهيد که هر روز نخ دندان بکشد. پلاک‌ها نه تنها بر روي سطح قابل مشاهده دندان، بلکه در فضاي مخفي بين دندان‌ها نيز تشکيل مي‌شوند. ذرات غذا و باکتري‌هايي که در تشکيل پلاک نقش دارند نيز در همين نواحي انباشته مي‌شوند.
مرحله 4
از مصرف غذاهاي چسبنده و شيرين خودداري کنيد. سخت‌ترين مواد غذايي که بايد حتماً از روي دندان‌هاي کودک تميز شوند، آنهايي هستند که در هنگام جويدن خرد مي‌شوند و صداي خرت خرت مي‌دهند. ذرات کشمش، گرانول‌ها و شيريني‌هاي چسبنده هم بايد حتماً از روي دندان تميز شود. غذاهاي قندي و نشاسته‌اي از مضرترين مواد براي دندان‌ها هستند. اگر ذرات قند در فاصله کوتاهي بعد از غذا خوردن از روي دندان‌هاي کودک تميز نشود، باکتري‌هاي موجود در پلاک‌ها شروع به استفاده از آن براي از بين بردن دندان و ايجاد پوسيدگي مي‌کنند. بنابراين هرچقدر ذرات غذا را زودتر از روي دندان‌هاي کودک تميز کنيد، احتمال بروز پوسيدگي دندان و بيماري‌هاي لثه در او کمتر خواهد بود.
مرحله 5
براي کودکان در سنين بالاتر که مي‌توانند بدون فرو دادن آب و کف، دهان خود را بشويند، يک دهان‌شويه مخصوص پلاک دندان تهيه کنيد. هنگام مصرف اين دهان‌شويه‌ها، به دستورالعمل سازنده که بر روي بطري آن درج شده و نيز محدوديت‌هاي سني که احتمالاً بر روي برچسب بطري مشخص شده است، دقت کنيد.
مرحله 6
به دندانپزشک مراجعه کنيد. کودک خود را حداقل دو بار در سال براي انجام معاينات دوره‌اي به نزد دندانپزشک کودکان ببريد تا دهان و دندان او را از نظر نشانه‌هاي احتمالي بيماري بررسي نمايد. براي اغلب افراد، همين دو بار مراجعه در سال براي حفظ سلامت دهان و دندان کفايت مي‌کند.