نامرتبی دندان‌ها به هرگونه تماس غیر مناسب دندان‌های فک بالا بر روی دندان‌های فک پایین یا قرارگیری نامناسب دندان‌ها در کنار یکدیگر اشاره دارد. این شرایط با مشکلات مختلف همچون اوربایت، آندربایت و کراس بایت و نیز ازدحام دندان‌ها یا به هم ریختگی دندان در دهان مربوط است. با وجودی که حدود 90 درصد کودکان در سنین مدرسه با مقداری نامرتبی در ارتباط با دندان‌های خود مواجه هستند، فقط حدود 10 تا 15 درصد آن‌ها دچار مشکلات شدید در این رابطه بوده و نیاز به استفاده از روش‌های درمان مناسب برای رفع شلوغی دندان خود دارند. همچنین در اکثر موارد، درمان مشکل نامرتبی و به هم ریختگی دندان ها برای اهداف زیبایی (و نه اهداف درمانی) مورد توجه افراد قرار می‌گیرد.
انواع مشکلات مربوط به نامرتبی دندان‌ها
انواع مختلفی از مشکلات با نامرتبی و شلوغی دندان ها ارتباط دارند. در ادامه برخی از مهم‌ترین این مشکلات مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
ازدحام دندان‌ها در دهان. ازدحام دندان‌ها در دهان یک مشکل بسیار متداول است و اغلب در نتیجه کمبود فضا بر روی فک ایجاد می‌شود. این شرایط باعث می‌شود دندان‌ها در دهان کج رشد کرده و دچار همپوشانی شوند. در حقیقت این مشکل رایج‌ترین دلیل برای استفاده از خدمات درمان ارتودنسی در بین افراد بزرگ‌سال می‌باشد.
اورجت. اورجت شرایطی است که در آن دندان‌های بالا از نظر افقی جلوی دندان‌های پایین قرار گرفته و رشد می‌کنند (این مشکل را با اوربایت اشتباه نگیرید). پیش‌آمدگی دندان‌ها می‌تواند خطرات خاص برای فرد ایجاد کرده و باعث ایجاد مشکلات خاص برای غذا خوردن و صحبت کردن شود.
اوربایت. با وجودی که مقداری جلوآمدگی برای دندان‌های فک بالا نسبت به دندان‌های فک پایین طبیعی است، در برخی موارد افزایش اوربایت می‌تواند باعث شود دندان‌های بالا به بافت لثه فک پایین رسیده و به آن فشار وارد کنند.
کراس بایت. کراس بایت شرایطی است که در آن دندان‌های بالا داخل دندان‌های فک پایین قرار می‌گیرند. این شرایط ممکن است در یک طرف یا هر دو طرف فک ایجاد شده و بر وضعیت دندان‌های جلو یا عقب دهان تاثیر گذارد.
کراس بایت قدامی (آندربایت). مشکل کراس بایت هنگامی که بر روی دندان‌های جلو تاثیر گذارد، در اصطلاح کراس بایت قدامی نامیده شده یا شاید بیشتر به عنوان مشکل آندربایت شناخته شود.
اپن بایت. اپن بایت شرایطی است که در آن دندان‌های جلو بر روی دندان‌های پایین به درستی قرار نگرفته و هنگام قرارگیری دندان‌های فک بالا بر روی دندان‌های فک پایین فضا بین آن‌ها ایجاد شود. زمانی که مشکل اپن بایت بر وضعیت دندان‌های جلوی دهان تاثیر گذارد، در اصطلاح به آن اپن بایت قدامی گفته می‌شود.
فاصله بین دندان‌ها. این مشکل زمانی ایجاد می‌شود که بین دو یا چند دندان فاصله یا شکاف وجود داشته باشد. برخی از دلایل ایجاد این مشکل می‌تواند با از دست دادن دندان‌ها، کوچک بودن دندان‌ها، بیرون دادن زبان با فشار و مکیدن انگشت شست ارتباط داشته باشد.
شکاف بین دندان‌ها. این مشکل به وجود فضای خالی بین دو دندان اشاره داشته و اغلب در ارتباط با دندان‌های جلوی دهان مشاهده می‌شود.
دندان نهفته. دندان نهفته دندانی است که فرآیند رشد آن در بافت لثه غیر عادی باشد. روش‌های درمان قابل استفاده برای این مشکل شامل کشیدن دندان یا برداشتن لثه از روی دندان به صورتی است که امکان استفاده از بریس برای حرکت دادن آن به سمت موقعیت مناسب وجود داشته باشد.
از دست دادن دندان. از دست دادن دندان می‌تواند در نتیجه عدم رشد مناسب دندان‌ها در دهان یا به خاطر آسیب‌دیدگی ایجاد شود.
دلایل نامرتبی دندان‌ها در دهان
این شرایط به نحوه قرارگیری دندان‌ها در کنار یکدیگر و نیز قرارگیری دندان‌های فک بالا و پایین بر روی یکدیگر اشاره دارد. به این ترتیب لازم است دندان‌های فک بالا کمی جلوتر از دندان‌های فک پایین قرار گیرند. همچنین در حالت عادی شیارهای دندان‌های آسیابی می‌بایست داخل شیارهای دندان‌های آسیابی بر روی فک مقابل قرار گیرند. به این ترتیب دندان‌های فک بالا از گونه‌ها و لب‌ها در برابر گاز گرفتن حفاظت کرده و دندان‌های پایین از زبان در برابر این مشکل محافظت می‌کنند.
نامرتبی دندان‌ها در اکثر مواقع ریشه ارثی دارد. این شرایط به معنی این است که مشکلات مربوط به نامرتبی دندان و شلوغی دندان ها به‌واسطه ریشه خانوادگی به فرد منتقل می‌شود. به این ترتیب ممکن است فرد با تفاوت بین اندازه دندان‌ها بر روی فک بالا و پایین یا تفاوت بین اندازه فک و اندازه دندان‌ها مواجه شده و این شرایط باعث ازدحام دندان‌ها در دهان یا ایجاد الگوی غیر عادی در ارتباط با نحوه قرارگیری دندان‌ها بر روی یکدیگر یا در کنار یکدیگر شود. علاوه بر این ظاهر فک و نارسایی‌های مادرزادی همچون شکاف لب و کام نیز می‌توانند از دلایل ایجاد مشکلات مربوط به نامرتبی دندان‌ها باشند. سایر دلایل ایجاد این مشکل به شرح زیر هستند:
- عادت‌های خاص همچون مکیدن انگشت، بیرون دادن زبان با فشار، و استفاده از شیشه شیر و پستانک در سنین بالای 3 سال.
- وجود دندان اضافی، از دست دادن دندان‌ها، وجود دندان‌های نهفته، یا شکل غیر عادی دندان‌ها
- بی‌دقتی و سهل‌انگاری در پر کردن و روکش کردن دندان و نیز استفاده از ابزارها، نگهدارنده‌ها یا بریس‌های نامناسب برای بیمار
- خارج شدن فک از محل صحیح پس از آسیب‌دیدگی شدید
- ایجاد تومور در دهان و فک
درجه بندی نامرتبی دندان‌ها
انواع مختلف نامرتبی دندان‌ها به شرح زیر هستند:
- نامرتبی درجه 1 رایج‌ترین نوع این مشکل است. در این شرایط قرارگیری دندان‌ها بر روی یکدیگر تقریباً عادی است، اما دندان‌های بالا کمی بر روی دندان‌های پایین همپوشانی دارند.
- نامرتبی درجه 2، در اصطلاح اوربایت نامیده شده و زمانی ایجاد می‌شود که فک و دندان‌های بالا به شدت بر روی فک پایین و دندان‌های روی آن همپوشانی داشته باشند.
- نامرتبی درجه 3، در اصطلاح آندربایت نامیده شده و زمانی ایجاد می‌شود که فک پایین جلوتر از فک بالا قرار گرفته و این شرایط باعث شود فک و دندان‌های پایین بر روی فک بالا و دندان‌های روی آن همپوشانی داشته باشند.
علائم نامرتبی دندان‌ها
علائم اصلی نامرتبی دندان‌ها به شرح زیر هستند:
- قرارگیری غیر عادی دندان‌ها در کنار یکدیگر
- ظاهر غیر عادی در ناحیه صورت
- ایجاد مشکل یا ناراحتی در هنگام جویدن غذا
- مشکلات گفتاری (در موارد نادر) شامل نوک زبانی صحبت کردن
- مشکلات تنفسی (تنفس از طریق دهان بدون بستن لب‌ها)
درمان نامرتبی دندان‌ها
امروزه دندان‌های عده کمی از افراد به صورت بی‌نقص در کنار یکدیگر قرار گرفته و دچار مشکلات مربوط به نامرتبی دندان‌ها نیستند. به هر حال، اکثر مشکلات موجود در این رابطه ناچیز بوده و نیازی به درمان ندارند. به هر حال، نامرتبی دندان‌ها رایج‌ترین دلیل مراجعه افراد به مطب متخصص ارتودنسی است. روش‌های درمان قابل استفاده برای درمان این مشکل به شرح زیر هستند:
- بریس‌ها یا سایر ابزارهای ارتودنسی: در این حالت نوارهای فلزی اطراف دندان‌ها قرار گرفته یا از بندهای فلزی، سرامیکی، یا پلاستیکی برای متصل کردن بریس یا ابزار ارتودنسی به سطح دندان استفاده می‌شود. به این ترتیب سیم‌ها و فنرها باعث وارد شدن فشار به دندان و حرکت آن به سمت موقعیت مناسب خواهد شد. علاوه بر این در صورت تمایل، بیمار می‌تواند از ابزارهای ارتودنسی شفاف و بدون سیم برای این درمان استفاده کند.
- کشیدن یک یا چند دندان: این کار معمولاً زمانی انجام می‌شود که ازدحام دندان‌ها در دهان بخشی از علت ایجاد مشکل باشد.
- ترمیم دندان‌های ناهموار یا نامنظم: در این حالت ممکن است سطح دندان با استفاده از روش‌های مناسب اصلاح شده و تغییر شکل داده شود. به این ترتیب در ادامه می‌توان از روش‌های معمول درمان ارتودنسی یا روکش برای دستیابی به نتایج درمانی مورد نظر استفاده کرد. علاوه بر این، ترمیم‌ها یا ابزارهای دندانپزشکی آسیب دیده نیز می‌بایست در اسرع وقت اصلاح شوند تا به این ترتیب از وارد شدن آسیب به بافت دهان و دندان جلوگیری گردد.
- عمل جراحی: امروزه از عمل جراحی برای بلندتر یا کوتاه‌تر کردن فک (جراحی ارتوگناتیک) استفاده می‌شود. توجه داشته باشید در موارد نادر نیاز به استفاده از این درمان برای افراد وجود دارد. در ادامه لازم است برای تثبیت استخوان فک در محل جدید، از سیم، پلاک، یا پیچ استفاده شود.
به هر حال باید بیان کرد هدف اصلی از درمان نامرتبی دندان‌ها اصلاح موقعیت دندان‌ها در دهان است. به این ترتیب اصلاح مشکلات متوسط تا شدید نامرتبی دندان می‌تواند نتایج زیر را برای فرد به همراه داشته باشد:
- ساده‌تر کردن تمیز کردن دندان‌ها برای فرد و کاهش خطر ایجاد پوسیدگی دندان و ابتلا به بیماری‌های لثه (ژنژیویت یا پریودنتیت).
- کاهش فشار وارد شده به دندان‌ها، فک‌ها، و عضلات دهان. به این ترتیب خطر شکستن دندان و ایجاد مشکلات مربوط به نارسایی مفصل گیجگاهی به‌طور مشخص کاهش پیدا خواهد کرد.